ترجمه تخصصی به چه مهارت هایی نیاز دارد و چرا قیمت متفاوتی دارد؟
ترجمه تخصصی را باید از دو جهت اصلی بررسی کرد؛ یکی محتوا و دیگری فرم.
این دو مورد، یعنی محتوا و فرم، دو عنصری هستند که مترجم باید از یک زبان مبدا به زبان مقصد، منتقل کند.
ترجمه، یک فرایند بین‌رشته‌ای است. در واقع برای اینکه مترجم خوبی باشید، باید در زمینه‌های مختلفی مهارت پیدا کنید و تکنیک‌های متعددی را یاد بگیرید.
حتما تابه‌حال برایتان پیش آمده که برای ترجمه متن‌ها به دنبال مترجم گشته‌اید یا با مترجمان زیادی در ارتباط بوده‌اید و بارها کلمه ترجمه تخصصی را شنیده‌اید. این نوع از ترجمه، تفاوت‌های زیادی با ترجمه عمومی یا استاندارد دارد.
ترجمه تخصصی چیست؟
ترجمه تخصصی ، هر نوع ترجمه‌ای است که در زمینه خاصی از دانش و آگاهی انجام می‌شود؛ مثلا ترجمه متن‌هایی در زمینه بازاریابی یا حقوق.
در واقع، هر ترجمه‌ای که خارج از مباحث عمومی باشد و رشته یا زمینه خاصی را در بر بگیرد، ترجمه تخصصی نام دارد. مثلا از بین انواع ترجمه تخصصی می‌توان به ترجمه متن‌های حقوقی، پزشکی، فناوری، بورس، اقتصادی و... اشاره کرد.
ترجمه تخصصی یا ترجمه برای اهداف خاص و در زمینه‌های خاص، دارای لغات و اصطلاحات تخصصی است و مترجم تخصصی باید این لغات، اصطلاحات و کاربرد آنها را بداند. گاهی کلمه‌ها بسیار فراتر و تخصصی‌تر از دانش ابتدایی در مورد موضوعات مختلف است. در این شرایط، باید از فرهنگ لغت‌های تخصصی برای ترجمه استفاده کرد.
ترجمه تخصصی چه موضوعاتی را در بر می‌گیرد؟
این نوع از ترجمه، دامنه بسیار وسیعی دارد و به یکی دو موضوع محدود نمی‌شود. معمولا کسانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند در یکی دو رشته، تخصص و مهارت دارند. مسلما هر مترجم، نمی‌تواند بر تمام زمینه‌ها تسلط پیدا کند.
مثلا مترجمی که متن‌های حقوقی را ترجمه می‌کند، لزوما در متن‌های مربوط به بازاریابی توانا نیست. یا مترجمی که متن‌های پزشکی را ترجمه می‌کند، ممکن است نتواند در زمینه‌های دیگر فعالیت کند.
هر کدام از زمینه‌ها و موضوعات این نوع از ترجمه ، دامنه بسیار وسیعی دارند. هر رشته، دارای لغات، اصطلاحات و عبارات تخصصی است. فقط در صورتی که با این کلمات آشنا باشید و کاربرد آنها را از قبل دیده باشید، میتوانید آن را ترجمه کنید. یا اینکه باید به فرهنگ‌های تخصصی دسترسی داشته باشید.
حتی در بسیاری از مواقع، یک اصطلاح یا عبارت، در یک زبان دیگر هنوز ترجمه نشده است و معادل دقیقی ندارد. این موارد، پیچیدگی‌های این ترجمه است که آن را از ترجمه عمومی متمایز می‌کند.
ترجمه تخصصی ممکن است موضوعات مختلفی داشته باشد. از رایج‌ترین موضوعاتی که برای ترجمه آنها باید به مترجم تخصصی مراجعه کنید می‌توان این موارد را نام برد:
بازاریابی و کسب‌وکار، اقتصاد و تجارت، پزشکی، فنی، حقوقی، فلسفه، ادبیات و...
هر کدام از این مباحث، لغات و اصطلاحات خاصی دارند که ممکن است در هیچ فرهنگ لغتی نتوانید آن را پیدا کنید. به همین دلیل است که برای ترجه متن‌های تخصصی خود، باید به مترجم متخصص مراجعه کنید.
چرا هزینه ترجمه تخصصی متفاوت است؟
تا اینجای مقاله حتما به اهمیت و حساسیت کار مترجمان تخصصی پی برده‌اید. این مترجمان با دامنه‌ای از لغات و اصطلاحات جدید، سروکار دارند که به راحتی نمی‌توان آنها را در فرهنگ لغت‌های رایج پیدا کرد. بسیاری از اصطلاحاتی که در این متن‌های تخصصی وجود دارد، اصطلاحات و کلمات خاص است که جزو عبارات عمومی نیستند و ممکن است فردی که به زبان دیگری تسلط دارد، در طول زندگی خود به ندرت آنها را بشنود. این لغت‌ها فقط در زمینه خاصی به کار می‌روند.
علاوه بر کلمه و اصطلاحات جدید، متن‌های مختلف، ادبیات و ساختار متفاوتی دارند. نحوه بیان عبارات و جمله‌بندی‌ها در متن‌های تخصصی مختلف، متفاوت است. به همین دلیل است که کار مترجم تخصصی، ریزه‌کاری‌ها و پیچیدگی‌های بیشتری دارد. این مترجمان به منابع بیشتری نیاز دارند و برای ارائه ترجمه دقیق و صحیح، باید دائما به این منابع رجوع کنند.
بدیهی است که این پیچیدگی‌ها، زمان بیشتری از مترجم می‌گیرد و تلاش مترجمان، برای درک متون تخصصی و برگرداندن آن به زبان مقصد، هزینه بیشتری دارد.
ترجمه تخصصی چه ویژگی‌هایی دارد؟
کسب مهارت در ترجمه تخصصی ، یک فرایند چند مرحله‌ای است. مترجم تخصصی در آغاز باید مهارت‌ها و تکنیک‌های کلی ترجمه را یاد بگیرد. این مهارت‌ها، مهارت‌های عمومی ترجمه است. در واقع، پایه و اساس فن ترجمه را تشکیل می‌دهد.
مهارت‌های ابتدایی ترجمه شامل موارد متعددی است؛ از جمله تسلط به دستور زبان مبدا و مقصد و مجموعه‌ای از تکنیک‌های مرتبط با ترجمه هر زبان. مترجم باید دانش و آگاهی کافی در مورد هر دو زبان، هم زبان مبدا و هم زبان مقصد داشته باشد و تسلط به یکی از آنها، کافی نیست.
مترجم باید بتواند متن را از زبان اصلی، رمزگشایی و به خوبی درک کند. باید مفهوم تک‌تک جملات را بفهمد و هیچ جمله‌ای را بدون درک کامل آن، رها نکند. تا اینجا، فقط یک مرحله از فرایند ترجمه طی می‌شود. مرحله دوم، انتقال صحیح مطالب به زبان مقصد است. این کار، نیاز به دانش و آگاهی کافی در مورد دستور زبان و ساختار زبان مقصد دارد. در واقع مترجم، باید نویسنده هم باشد.
بر خلاف آنچه که به نظر می‌رسد، این مهارت، به طور طبیعی در همه وجود ندارد و تعداد معدودی از افراد، ذاتا توانایی ترجمه دارند. البته توانایی ذاتی به تنهایی کافی نیست و در کنار آن باید مهارت‌ها و تکنیک‌ها را فرا گرفت.
سال‌ها است که ترجمه تخصصی، اهمیت خاصی در سراسر دنیا پیدا کرده است. در واقع این نوع از ترجمه، یکی از مهم‌ترین عناصر دوره‌های آموزشی ترجمه است. هر کسی که ترجمه را فرا می‌گیرد، باید در یکی از زمینه‌های تخصصی مورد علاقه خود، مهارت‌ها و آگاهی خود را افزایش دهد.
یادگیری این مهارت، برای مترجمان نه تنها ضرورت دارد بلکه روشی برای تقویت مهارت‌های ترجمه عمومی است.
آماده شدن برای این مهارت، به چه معنا است؟
پاسخ به این سوال، سخت است. ابتدا باید تفاوت‌های ترجمه تخصصی و عمومی را به خوبی درک کنید. همان‌طور که قبلا گفتیم، ترجمه تخصصی، عبارت است ترجمه متن‌های تخصصی در مورد یک موضوع و دانش خاص که این موضوع خاص، دارای عبارت‌ها، کلمات و اصطلاحات تخصصی است که در متن‌های عمومی به ندرت دیده می‌شود.
این ترجمه، دو بعد کلیدی دارد: یکی هدف متن یا محتوا و دیگری زبان متن یا فرم.
محتوا و فرم باید هر دو از زبان مبدا به مقصد دقیقا مطابق با فرم و محتوای اصلی، بدون تغییرات سلیقه‌ای، منتقل شود. فرایند ترجمه تخصصی ، دو مهارت مهم را در بر می‌گیرد؛ یکی متد‌ها و تکنیک‌های عمومی ترجمه و دیگری تحقیق، بررسی یا مهارت در آن رشته خاص.
در ترجمه تخصصی، چقدر مجاز به خلاقیت هستیم؟
آزادی عمل و خلاقیت در ترجمه تخصصی ، یکی از چالش‌های ذهنی بسیاری از مترجمان است. شاید برای شما هم سوال پیش بیاید که در این نوع از ترجمه، چقدر مجاز به استفاده از خلاقیت هستیم و در بیان مطلب و تعیین فرم ارائه آن، چقدر آزادی عمل داریم؟
خلاقیت و آزادی عمل در ترجمه را بیشتر می‌توان در ترجمه‌های ادبی مشاهده کرد. ترجمه تخصصی در مجموع باید به فرم و محتوای اصلی تا حد زیادی پایبند باشد. ولی این بدان معنا نیست که در این زمینه، به هیچ عنوان اجازه خلاقیت ندارید.
هر متن تخصصی، یک ماموریت اصلی برای انجام دادن دارد؛ اطلاع دادن، توضیح دادن، فروختن محصول، اجرای یک وظیفه و...
هر متن، غیر از این محتوای اولیه یا ماموریت اصلی، یک ماموریت ثانویه دارد که کم‌اهمیت‌تر از ماموریت اول نیست. و آن ماموریت، توانایی متقاعد کردن است.
مثلا گزارش سالانه یک شرکت را در نظر بگیرید. هدف اصلی این گزارش، ارائه آمار و اطلاعاتی در مورد روند اقتصادی شرکت است. ولی این گزارش‌ها یک هدف ثانویه دارند و آن هدف، متقاعد کردن سهام‌داران برای ادامه سرمایه‌گذاری است. هدف این است که به سهام‌داران برای سرمایه‌گذاری اطمینان بدهد و همچنین، سهام‌داران جدیدی جذب کند.
یا مثال دیگر، دفترچه راهنمای وسایل مخلتلف است. این دفترچه باید اطلاعات لازم در مورد کارکرد وسیله را ارائه کند. در عین حال باید به اندازه‌ای جذاب و روان باشد که اولا رضایت مشتری را جلب کند و ثانیا، اطلاعات را به درستی و قابل فهم، به مشتریان منتقل کند.
به همین دلیل است که در این ترجمه، میتوانید کمی خلاقیت به خرج دهید و آزادی عمل داشته باشید. در صورتی که از هدف اصلی محتوا دور نشوید و اطلاعات را کامل و دقیق منتقل کنید، میتوانید با کمی خلاقیت، متنی روان‌تر و گیراتر بنویسید.
نکاتی برای علاقه مندان به ترجمه تخصصی
اگر مترجم هستید و دوست دارید ترجمه تخصصی را یاد بگیرید، میتوانید در کلاس‌ها و دوره‌های مختلفی که برگزار می‌شود شرکت کنید. اگر شرکت در دوره‌ها برایتان امکان‌پذیر نیست، با مطالعه و در نظر گرفتن نکاتی که در ادامه عنوان می‌کنیم، میتوانید مهارت‌های خود را افزایش دهید.
۱. متن را به دقت بخوانید
این نکته را در هر نوع ترجمه‌ای همواره باید مد نظر داشته باشید. ابتدا متن اولیه را با دقت بخوانید. باید تک تک جملات و کلمات آن را بفهمید و هیچ جایی از متن برایتان نامفهوم نباشد. تا زمانی که خودتان یک متن را کامل درک نکرده باشید، نمی‌توانید به زبان مقصد منتقل کنید.
گرچه این نکته برای ترجمه‌های عمومی نیز باید رعایت شود، ولی در ترجمه‌های تخصصی باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشید. زیر عبارت‌های ناآشنا خط بکشید.
۲. از فرهنگ‌های جدید و تخصصی استفاده کنید
هر رشته و دانشی که متن‌های مرتبط با آن را ترجمه می‌کنید، مجموعه‌ای از کلمات و اصطلاحات خاص دارد که در متن‌های عمومی دیده نمی‌شود یا به ندرت آنها را خواهید دید. برای بسیاری از زمینه‌های علمی و فنی، فرهنگ لغت‌های تخصصی تالیف شده است.
برای اینکه مترجم تخصصی خوبی باشید، باید از ابزارهای خوب و به‌روز استفاده کنید. استفاده کردن از دیکشنری و فرهنگ‌های مختلف، نقطه ضعف مترجم نیست. در انتخاب دیکشنری دقت کنید و فقط از منابع معتبر استفاده کنید.
۳. از تجربیات دیگران کمک بگیرید
بخش زیادی از مهارت ترجمه، با تجربه کردن به دست می‌آید. اگر در ابتدای راه ترجمه تخصصی هستید، بد نیست که از همکاران خود کمک بگیرید. هر بار که متنی ترجمه می‌کنید، اصطلاح و عبارت جدیدی یاد می‌گیرید و تکنیکی را کشف می‌کنید که در هیچ کتاب و دوره آموزشی ارائه نمی‌شود و فقط با تجربه، به دست می‌آید.
از تجربیات دیگران استفاده کنید و تجارب خود را در اختیار مترجمان دیگر بگذارید.
در وب‌سایت‌های مختلف و تالارهای گفت‌وگوی مرتبط با موضوع ترجمه، میتوانید سوال‌های خود را مطرح کنید و دشواری‌های زبان را از دیگران بپرسید. میتوانید کلمه‌های تخصصی را از دیگران بپرسید و هر کلمه و نکته جدیدی که یاد می‌گیرید، یادداشت کنید. بعد از مدتی، یک فرهنگنامه عالی در اختیار دارید که حاصل تجربیات شما و دیگران است.
از نوشته‌های خود نیز میتوانید به عنوان یک مرجع عالی برای پیدا کردن عبارت‌ها و کلمات تخصصی استفاده کنید.
۴. مطالعه و تحقیق کنید
ابتدا باید زمینه‌ای که می‌خواهید در آن به تخصص برسید، مشخص کنید. بهتر است موضوعاتی را انتخاب کنید که کاملا به آن علاقه دارید. چون، باید در مورد آن موضوع، تا جایی که میتوانید مطالعه و تحقیق کنید.
هر چقدر بیشتر مطالعه کنید، تخصص، مهارت و دامنه لغات شما در آن زمینه، افزایش پیدا می‌کند. مطالعه و تحقیق را به خواندن کتاب محدود نکنید. میتوانید مستند ببینید، پادکست گوش دهید و از هر طریقی که ممکن است، ارتباط خود را با آن موضوع تخصصی حفظ کنید.
۵. تحت اللفظی ترجمه نکنید
یکی از اشتباهاتی که گاهی از مترجمان تخصصی سر می‌زند این است که متن را کاملا تحت‌الفظی و کلمه به کلمه ترجمه می‌کنند.
در ترجمه تخصصی باید به متن وفادار باشید و هیچ نکته‌ای را از قلم نیاندازید. ولی این موارد، نباید باعث شود که فرم کلی ترجمه شما، به سمت ترجمه کلمه به کلمه یا تحت‌اللفظی برود. خواندن چنین متن‌هایی، اصلا ساده نیست و در بسیاری از موارد حتی قابل فهم نیست.
در عین حال که وفاداری خود را به محتوا و فرم متن اصلی حفظ می‌کنید، از ترجمه کلمه به کلمه اجتناب کنید. هدف نهایی ترجمه این است که موضوع و مفهومی را به خواننده منتقل کند. در ترجمه تحت‌اللفظی این هدف، به راحتی امکان‌پذیر نیست.
جمع بندی
ترجمه تخصصی، مهارتی فراتر از ترجمه عادی است و نیاز به تخصص و منابع خاصی دارد. هر مترجم می‌تواند با توجه به علاقه خود، یک زمینه را برای فعالیت انتخاب کند.
با مطالعه، تحقیق، تجربه و استفاده از منابع معتبر، میتوانید در ترجمه تخصصی مهارت پیدا کنید. بدیهی است که با وجود دشواری‌ها و پیچیدگی‌هایی که دارد، از نظر قیمت، با ترجمه‌های عادی متفاوت است.
در این نوع از ترجمه، تا جایی که به اصل مطلب و هدف اصلی آن خدشه‌ای وارد نشود، میتوانید خلاقیت و آزادی عمل داشته باشید.
بد نیست که تکنیک‌ها، مهارت‌ها و اصطلاحات تخصصی را از اساتید بیاموزید و از این طریق، مسیر خود را برای تبدیل شدن به مترجم تخصصی، آغاز کنید.